مدیریت استانی کردستان

ماه رمضان آغاز می‌شود و طبیعتاً شماری از دختران و پسران در این سال به سن تکلیف رسیده‌اند و روزه گرفتن بر آنها واجب شده است. کودکان در مواجهه با ماه مبارک رمضان پر از سؤال‌های بی‌جواب هستند و پاسخ هر کدام از این سؤالات می‌تواند تصویری عمیق در ذهن آنها ایجاد کند. اگر این پاسخ‌ها، حساب شده باشد، در پرورش این مفاهیم در ذهن کودک مؤثر خواهد بود و اگر پاسخ‌ها سطحی و غیرواقعی باشد، تأثیری منفی بر جا خواهد گذاشت. روزه‌ گرفتن و یک روز تمام، لب به روی خوراکی‌ها بستن از نظر یک کودک، واقعه‌ای سخت و ناممکن است و عکس‌العمل والدین و بزرگ‌ترها می‌تواند ذهنیت کودک را تغییر دهد.

پدران و مادران ضمن اینکه نگران سلامت جسمانی فرزند خود هستند، تلاش می‌کنند سلامت روحانی و ایمانی او را نیز فراهم آورند حال با توجه به اینکه کودکان در سال‌های اولیه زندگی توانایی روزه‌داری را ندارند، این پرسش مطرح می‌شود که آموزش روزه‌داری باید از چه سنی آغاز شود. بررسی سیره معصومین (ع) نشان می‌دهد آنان آموزش روزه‌داری به کودکان خود را پیش از آنکه به سن تکلیف برسند، آغاز می‌کردند و به شیعیان خود نیز چنین سفارش می‌نمودند. در روایتی از امام صادق (ع) می‌خوانیم: «ما کودکانمان را در هفت سالگی به روزه گرفتن، به اندازه‌ای که توان دارند، تا نصف روز، بیشتر یا کمتر، دستور می‌دهیم… شما کودکانتان را در نه سالگی به روزه گرفتن، به هر اندازه که می‌توانند، امر کنید…» (۱)

روزه‌داری عبادتی دشوار و سنگین است و برای کودکان دشوارتر. بر پایه سخن امام صادق (ع)، توصیه بزرگان دینی، والدین از کودکی که به هفت یا نه سالگی رسیده و توانایی نسبی روزه‌داری را کسب کرده است، می‌خواهند به اندازه‌ای که می‌تواند روزه بگیرد. بدین صورت که همراه با پدر و مادر خود سحری می‌خورد و تا زمانی که می‌تواند گرسنگی و تشنگی را تحمل می‌کند و روزه می‌گیرد و هرگاه گرسنگی یا تشنگی بر او فشار آورد افطار می‌کند و این کار را در روزهای دیگر ماه رمضان و نیز در سال‌های آینده تکرار می‌کند تا به تدریج به روزه‌داری عادت کرده و توانایی روزه‌داری کامل را به دست بیاورد. بنابراین، از این سیره فهمیده می‌شود که از نظر امامان (ع) نیز تمرین و تکرار موجب می‌شود توانایی روزه‌داری کامل در کودک به وجود آید.

با توجه به اینکه هیچ عذری برای روزه‌خواری پذیرفتنی نیست، لذا والدین عزیز باید توجه داشته باشند کودکی که به سن تکلیف رسیده است باید روزه بگیرد و آنها نمی‌توانند به بهانه‌های مختلف مثل سن کم، جثه کوچک و یا دلسوزی، از روزه گرفتن او جلوگیری کنند. این کار باعث می‌شود کودک در بزرگ‌سالی نیز علاقه‌ای به روزه‌داری نداشته باشد. به همین جهت پیشنهاد می‌کنیم برای روزه‌داری کودک خود برنامه‌ریزی کنید و با به‌کارگیری راهکارهای پیشنهادی زیر کاری کنید روزه‌داری برای کودک آسان‌تر و خاطره شیرینی از روزه در ذهن او ثبت شود.

۱- سعی کنید اولین تجربه روزه گرفتن را برای فرزند خود به یادماندنی و جذاب کنید. اگر او خاطره خوبی از اولین روزه خود داشته باشد، به‌طور مسلم در سال‌های آینده به استقبال از روزه‌داری خواهد رفت.

۲- مواجهه مناسب با ماه مبارک رمضان جایگاه خاصی در ذهن کودک ایجاد خواهد کرد. به استقبال ماه رمضان رفتن از چند روز قبل، با هیجان صحبت کردن از آن، آشنا کردن کودک با آداب آن، مشارکت دادن او در خرید اقلام لازم برای این ماه و… آن‌ها را برای ورود به ماه مبارک رمضان آماده می‌کند.

۳- بهترین مشوق برای کودکان، لطافت و محبت بیشتر والدینشان در زمان روزه‌داری به آن‌هاست. والدین گاهی با برخوردهای نامناسب، کودکان را نسبت به روزه دچار احساس منفی می‌کنند. مثلاً اگر والدین به خاطر استراحت خود در زمان روزه‌داری با تندخویی مانع بازی کودک شوند یا اگر به صورت افراطی و با برخورد نامناسب او را از خوردن و آشامیدن منع نمایند، باعث ایجاد دیدگاهی منفی نسبت به این ماه در آنها خواهند شد.

۴- بیدار شدن در موقع سحر برای کودک جذاب است حتی اگر در سنین کم به عنوان مثال پنج سالگی قرار دارد، اما درخواست می‌کند او را برای سحر بیدار نمایند، امکان این تجربه را برای وی فراهم نمایید. برخاستن برای سحر علاوه بر آشنایی کودک با حال و هوای رمضان باعث آمادگی‌اش برای سال‌های بعد خواهد بود.

۵- فراهم کردن زمان خواب و استراحت مناسب برای کودکان و استفاده از الفاظ مناسب هنگام بیدار کردن برای سحر، باعث شیرین‌‌تر شدن روزه برای آنها می‌شود. تکان دادن‌های شدید یا استفاده از الفاظ نامناسب موجب می‌شود کودک با دلسردی آماده سحری خوردن شود.

۶- با عبارات نامناسب برای بیان ضعف و گرسنگی، ‌مشکل دانستن سحرخیزی و شکایت از انجام امور ماه مبارک رمضان به فرزندان خود انرژی منفی ندهید تا احساسات و نگرش‌های نامناسب در آن‌ها شکل نگیرد.

۷- تمامی احکام اسلام دارای زیربنای عقلی و مزایای معنوی و مادی هستند، اما باید آنها را به زبان ساده برای کودک بیان کرد. می‌توان گفت که خداوند دوست دارد روزه‌دار باشیم تا به یاد افراد نیازمند باشیم.

۸- تشویق در جمع یا دادن هدایای مورد علاقه و درخواست دعا کردن برای والدین از کودک، مشوق‌های مناسبی برای او هستند. سعی کنید عمل معنوی وی را با پول برابر نسازید.

۹- متأسفانه برخی افراد با لحنی دلسوزانه و ترحم‌برانگیز به کودک روزه‌دار عبارات نامناسبی می‌گویند: «برای تو خیلی زود است و… در این مواقع والدین باید با قاطعیت از فرزند خود حمایت و با آرامش و بیانی ساده از او دفاع کنند.»

۱۰- روزه‌داری در صورتی که الگوی رژیم غذایی سحر و افطار رعایت شود، نه تنها زیانی ندارد، بلکه برای سلامت جسم و روان مفید نیز هست؛ لذا والدین از فعالیت‌های سنگین بدنی کودکان روزه‌دار خود به ویژه در ساعات میانی روز جلوگیری کنند. همچنین ساعات استراحت شبانه را به نحوی تنظیم کنند که کودکان هنگام سحر بتوانند با نشاط از خواب برخیزند و ضمن خوردن سحری کامل، از برکات معنوی سحرهای ماه رمضان نیز بهره‌مند شوند. کودکان روزه‌دار نباید از خوردن افطار و سحری خودداری نکنند، اجتناب از خوردن سحری عوارض جدی را در پی خواهد داشت. خوردن وعده غذایی سحر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و همه اقشار به ویژه نوجوانان باید با مصرف گروه‌های غذایی متنوع نیاز روزانه بدنشان را دریافت کنند. در وعده سحری از خوردن مواد غذایی شور توسط کودکان که موجب تشنگی در روز می‌شود جلوگیری شود. نوشیدن مایعات فراوان و مصرف انواع میوه در وعده سحر بهترین راهکار برای پیشگیری از تشنگی کودکان در ماه مبارک رمضان است و می‌تواند انرژی مورد نیاز برای فعالیت روزانه آنها را تأمین و عوارض ناشی از کمبود مواد غذایی و مایعات را در آنها کاهش دهد.

۱۱- در صورتی که کودک شما نمی‌تواند روزه‌داری را تحمل کند هیچ گاه او را به روزه‌خواری تشویق نکنید، بلکه می‌توانید او را به سفری کوتاه به اندازه مسافت شرعی ببرید و برایش توضیح بدهید که مسافر روزه ندارد. مسافت شرعی، هشت فرسخ است که نظر مراجع تقلید در تبدیل آن به کیلومتر، قدری با هم متفاوت است. برخی آن را حدود ۴۵ کیلومتر (۲) و برخی دیگر در حدود ۴۳ کیلومتر (۳) و عده‌ ای آن را در حدود ۴۰ کیلومتر (۴) می‌دانند (۵).

۱۲- کودک مکلفی که باید روزه بگیرد، اگر پزشک تشخیص داد که روزه برای او مضر است و نمی‌تواند تحمل کند، می‌تواند روزه نگیرد، البته باید برای او توضیح داد که روزه نگرفتن صرفاً به دلیل تشخیص پزشک انجام شده است وگرنه نمی‌توان روزه خواری کرد.
۱۳- والدین باید از فعالیت‌ها جنبی و کلاس‌های کودک خود بکاهند تا او انرژی بیشتری برای روزه‌داری داشته باشد.
امیدواریم پدران و مادران با به‌کارگیری این موارد برای فرزند روزه‌دار خود پشتیبان مناسبی باشند و زمینه را برای سال‌های بعد نیز فراهم کنند.

پی‌نوشت:

۱) کلینی، ۱۳۶۵، ج ۳، ص ۴۰۹

۲) آیات عظام خامنه ای (حفظه الله)، بهجت (ره) و فاضل (ره)

۳) آیات عظام تبریزی (ره) و مکارم (حفظه الله)

۴) آیت الله زنجانی (حفظه الله)

۵) احکام مسافر ص ۲۳، پاورقی